Shakespeare ve Tıp

Shakespeare’in oyunları incelendiği zaman ileri derecede gözlem yeteneğinin yanı sıra o dönem için oldukça yüksek seviyede tıp bilgisine sahip olduğu dikkati çekmektedir. Kimi zaman oyunlarında da saptandığı üzere bir hekimin ancak bilebileceği konulara değinmiş olması Shakespeare’in hekimlik konusunda bilgili olduğunu ve bu konuları araştırdığını düşündürmektedir.  Buna ek olarak henüz o dönemde bile hiçbir hekimin bilmediği bazı hastalıkların bulgularını ve belirtilerini o kadar güzel tanımlamıştır ki, bu inanılmaz başarılı saptamalar Shakespeare’in gözlem yeteneğini şüphesiz ortaya koymaktadır. 

Buna en güzel örnek  Richard II (Oyun II, Sahne III), Troilus and Cressida (Oyun I, Sahne II) ve Henry VI (Oyun IV, Sahne VII) oyunlarındaki parkinson hastalığını anımsatan tarifleridir. Bu oyunlardan birinde (Troilus and Cressida ) Shakespeare’in hastalığı tanımlamak için kullandığı  “shaking in and out”  (içe ve dışa koordine şekilde titreme) deyimi Parkinson hastalığındaki titremeyi tanımlamak için yapılabilecek belki de en güzel tariflerden biridir. Benzer şekilde Shakespeare Richard II oyununda “kolun hapsolması” şeklinde bir ifade kullanmıştır. Kolun hapsolmasından kasıt ise titremeye bağlı kolun kullanılamaması olarak yorumlanmıştır. Bu deyim de aslında Parkinson hastalığına işaret eden önemli ifadelerden bir tanesidir. İşin ilginç kısmı Shakespeare’in bu oyunlarını sahneye koyduğu yıllarda Parkinson hastalığı bilinmiyordu ve hastalık ancak bu oyunlardan yaklaşık 200 yıl sonra James Parkinson tarafından 1817 yılında Londra’da tanımlanmıştır.

William Shakespeare’in buna benzer şekilde tıp ile ilişkili inanılmaz tanımlamaları 37 oyununda ve sayısız sonesinde yer almaktadır. Bu oyunlarda ve sonelerde yaklaşık 700 tane tıp ile ilişkili diyalog olduğu bildirilmektedir.

Shakespeare’in hekimlik konusunda edindiği bilgilerini, 1585 yılı civarında oyunlarını sahnelemek için geldiği Londra’da edinmeye başladığı tahmin edilmektedir. İlk önce “The Lord Chamberlain’s Men” ve daha sonra “The King’s Men” üyesi olduktan sonra çok sayıda kitap okuma olanağına kavuşmuştur. Öyle inanılıyor ki bu olanak sayesinde Hipokrat (“Aphorismi and prognostica”), Galen (“De usu partium”) ve Celsus (“De Medicina”) gibi antik dönemin büyük hekimlerine ait kitaplara ulaştığı ve oldukça geniş olan tıp bilgisini bu şekilde geliştirmiş olabileceği düşünülmektedir.  Bunu destekleyen ipuçlarını II. Henry oyunu gibi birçok oyunda saptamak mümkündür. Aşağıda II. Henry oyununun bir diyalogunda oyunun kahramanlarından Sir John’nun ilacın yan etkisi ile ilgili bilgiyi Galen’in kitabından okuduğunu belirtmektedir.

 Sir John    This apoplexy is,  I take it, 
                   a kind of lethargy, 

                   ain’t please your lordship…

          
Lord Chief Justice     What tell you me of it?

                                         

                                    Be it as it is

         

Sir John   It hath its origin from much grief, 

    

                from study, and from perturbation of the brain.

      I have read the cause of its effects in Galen.

     It is a kind of deafness.

II Henry, IV  1.2.113-9

Shakespeare’in 1596 yılında Londra’da “Shoreditch” tiyatrosuna yakın olan St. Helen kilisesi civarında oturduğu bilinmektedir. Burası meşhur “Bedlam” (“St Mary of Bethlehem”) akıl hastanesine çok yakın bir bölge olup, Shakespeare’in oyunlarında detaylı bir şekilde tasvir ettiği akıl hastalıkları ile ilgili bilgileri buradaki hastalardan gözlemlediği düşünülmektedir.

“Clifford to Bedlam with him, is the man grown mad!” (2 Henry VI 5.1.131).

Shakespeare’in engin tıp bilgisini edindiği kaynaklar konusundaki tüm bu muhtemel varsayımlara ek olarak 1607 yılında Shakespeare’in büyük kızı Susanna,  Montpellier Üniversitesinden tıp eğitimi alarak doktor olan John Hall (1575-1636) ile evlenmiştir. Dr. Hall ile Shakespeare’in karşılaşması 1600 yıllarından sonra olduğu için ve o tarihe kadar Shakespeare hali hazırda medikal temaları içeren çok sayıda oyun yazmış olduğundan damadının bu oyunlarda kullandığı bilgiler ile ilgili bir rolü olmadığı bilinmektedir. Ancak Dr. John Hall ile karşılaştıktan sonra yazdığı “Macbeth” gibi oyunlarda medikal rollerde damadını model olarak kullandığı düşünülmektedir.

Shakespeare’in oyunlarında kullandığı hastalıklar ve bu hastalıklara ait yaptığı inanılmaz tarifleri çok sayıda araştırmanın konusu olmuştur. İlk defa Dr. Charles Bucknill bu konuyu 1860 yılında “Shakespeare’in medikal bilgisi” adı altında tartışmış ve yayınlamıştır.

Bunu takiben Shakespeare’in medikal bilgisi ile ilgili geniş bilgiye yer veren diğer önemli bir çalışma ise Dr. Robert Simpson’un 1959 yılında yayınladığı “Shakespeare ve Tıp” isimli eseridir. Bu eserde Dr Simpson, Shakespeare’in oyunlarında yaklaşık 440 majör medikal referans olduğunu bildirmiştir. Shakespeare’in oyunlarındaki hastalıkların birçoğu benzetme niteliğinde olup bu hastalıklar genelde toplumdaki ahlaki bozukluklara işaret etmektedir.

DERLEYEN: DR. B. HANDAN ÖZDEMİR